علم تفکر زیرساخت اصلی دانایی و هوشمندی انسان است... درواقع می‌توان گفت که علم تفکر تکنولژی هوشمندی و روشهای دانایی است و این موضوع تأثیرات بسیار تعیین کننده و اساسی خود را در حل مسائل (جدای از مقوله اطلاعات) بجا میگذارد. از این دیدگاه، با تحلیل شخصیت معلم بزرگ، ایلیا «میم» به نتایج جالبی برمیخوریم که به نوعی می‌تواند نمایانگر ابعادی از این تکنولژی هوشمند باشد...
شک را بیشتر بشناسیم
زیاد شک می‌کنیم یا بهتر بگویم کم نه! اینجا بنظر جایش هست که در موردش صحبتی داشته باشیم تا در برخورد با موانع متوقف نشویم. چه بسا با شک بجا هوشیارانه و مدبرانه اقدام به حل مسائل و مشکلاتمان کنیم. پیش آمده که در برخورد با مشکلات دچار ابهام وآشفتگی شویم. در شناخت موضوعات سردرگم شویم .شک در واقع بیانگر اضطراب در فهم و شناخت واقعیت است. حالا ببینیم اگر انواع شک را بشناسیم آیا کمکی در متر شدن اضطراب ما در برخورد با مسائل و شناخت واقعیت‌های موجود در اطرافمان دارد؟
۱) شک منطقی
در واقع شک و تردیدی است که بر شالوده منطق و عقل استوار است یعنی مبتنی بر تأمل و دقت در باب یک مسئله و قضیه است نه صرفاٌ براساس اضطراب فکری و خیال پردازی و سرپیچی از فرمان عقل. شک منطقی ریشه دار و قاعده مند است.
۲) شک وهمی
در تقابل با شک منطقی و نام دیگر آن شک روان شناختی است که ناشی از عدم دقت در مسئله است یا تحمل ناپذیری و اضطراب قوه واهمه است و ناشی از عقل ومنطق نیست.
۳) شک استدلالی
این شک قرین به استدلال و برهان است. این شک صرفاٌ مدعای خود را ابراز نمی‌کند بلکه سخن خود را با ادله‌ای تجهیز می‌کند.
۴) شک مزاجی
نام دیگر آن «شک من چنینی» است و فرق آن که در نقطه مقابل شک استدلالی است این است که بر مدعای خود استدلال نمی‌کند. صرفاٌ می‌گوید اگر دیگران به موضوعی یقین دارند شخص او به آن موضوع یقینی ندارد و ادعا می‌کند مردم زودباور و ساده لوح هستند و با دلایل ضعیفی زود متقاعد می‌شوند ولی او زودباور نیست. جالب است که برای ادعای خودش دلایلی هم ارائه نمی‌دهد. چه بسا می‌توان گفت یک شکاک مزاجی دچار وسواس فکری (۱) است. البته اگردر حیطه شکشان استدلال بیاورند دیگر شکاک مزاجی نخواهند بود.
۵) شک مطلق
نام دیگر آن شک افراطی است. حد و مرزی نمی‌شناسد و همه چیز را مورد تردید قرار می‌دهد که در تاریخ تفکر «پیرون» یک شکاک مطلق گرا بود.
۶) شک نسبی
از حد افراط بیرون آمده و قضایایی را به عنوان یقینی به رسمیت می‌شناسد. اصولاً شکاکیت‌ها نسبی هستند چراکه شکاکان مطلق گرا خودشکن هستند مگر آن که لب فروبندند چرا که اگر بگویند بر همه چیز شک وارد است یا خود این قضیه یقینی است ویا نیست. اگر یقینی نباشد پس بر مدعای شک مطلق نیز شک وارد است و اگر یقینی باشد باز هم شک مطلق می‌خشکد.
۷) شک منطقه‌ای(۲)
شکی است که در حوزه‌های معارف خاص از قبیل اخلاق، مذهب و آینده بیشتر رخ می‌دهد؛ انگار قائلان به آن نمی‌توانند مبانی اخلاقی را درست تبیین کنند و دچار شک و سردرگمی می‌شوند. گویا این شک به خصوص در مورد قضایای دینی به اضطراب می‌افتد و یا در باره این که فردا چه می‌شود یعنی علم به آینده در شک فرو می‌روند بعضی از محققین اعتقاد دارند که اگر این شک کنترل نشود به شک فرا منطقه‌ای تبدیل می‌شود.
۸) شک فرامنطقه‌ای(۳)
درست مقابل شک منطقه‌ای است. این شک محدود به حوزه‌های خاصی از قبیل اخلاق، مذهب و آینده نیست بلکه در موارد دیگر نیز نفوذ می‌کند این شک می‌تواند وجهی از شک نسبی باشد اما با شک مطلق که افراطی است فرق دارد. شک مطلق مرحله بعد از شک فرامنطقه‌ای است که همه ابعاد شناخت را تحت نفوذ خود قرار می‌دهد و چه بسا فرامنطقه‌ای (۴)است.
۹) شک دستوری
نام دیگر آن شک روشی است که در واقع همان شکی است که شک دکارتی نیز خوانده شده است. شکاک دستوری برای تعمیق یقین خود شک را دستور کار خود قرار می‌دهد. دکارت از آن جهت به شک دستوری روی آورد تا به یقینی دست پیدا کند که از تشکیک شکاکان مصون باشد. شک دستوری در واقع شک محققین است. وقتی یک محقق در باب یک مسئله تحقیق می‌کند نخست ابعاد و جوانب آنرا به دقت می‌نگرد و سپس در باب آن به قضاوت و داوری می‌پردازد.
۱۰) شک هوسی
گاهی برخی از فیلسوف نمایان به این شک گرایش دارند. این شک برخلاف شک دستوری مانع رسیدن به حقیقت است. شک هوسی برخاسته از انگیزه حقیقت طلبی نیست بلکه ناشی از هوس است و جز ولنگاری نتیجه‌ای ندارد. انگار اگر شکی وارد کنیم فیلسوف قلمداد می‌شویم.
در پایان این سؤال را می‌توان مطرح کرد که ما چه می‌دانیم؟ اگر آنچه را که می‌دانیم به آن یقین داریم مورد نقد قرارگیرد، آیا دچار شک و سردرگمی می‌شویم؟ اعتقاداتی که در اطراف ما وجود دارد ریشه در یقین دارد یا مملو از شکاکیت است؟ آیا آنچه که یقین پنداشته می‌شود آزمون خودش را در هیجانزدگی‌ها پس داده است؟ ما در مسیر خود در جایگاه یقین هستیم یا شک؟ آیا شده از خود بپرسیم نکند خبری باشد و ما از آن بی خبرباشیم یا خبری نباشد و ما مشغول باشیم، انگار در تنهایی خود در گرداب سردرگمی درحال فرورفتنیم. پس چه باید بکنیم؟ چه کسی دست مرا می‌گیرد و از این گرداب و برزخ مرگبار نجاتم می‌دهد؟
گرد آوری و تلخیص: آرین پناه پور
منبع: نشریه حرکت دهندگان – شماره ۳
پی‌نوشت:
۱) Intellectual Freak
۲) Local
۳) Global
۴) Super global skepticism
منبع:
۱) سیمای شک ویقین؛ فصلنامه ذهن؛ سال اول؛ شماره اول؛ بهار ۱۳۷۹
نظر دهید